Bazı cinsel aktiviteleri ve vajinaya girişi zorlaştıran veya imkansız kılan ağrı olarak tanımlanır. Erkek ve kadında görülebilir. Bu yazıda kadın disparonisi dikkate alınmıştır. Etiyolojisinde biyolojik yapı ve işleyişinde olası bozulmalar, psikolojik veya çift hayatına bağlı ilişkisel nedenler görülür.
Vajina girişinde, orta bölgede, derin bölgede, orgazm sırasında ağrı hissedilebilir.
Psikolojik nedenler arasında gelişimsel, travmatik ve ilişkisel faktörler (Lazarus, 1980), duygusal bozukluklar, somatizasyon, kaygı, fobi, depresyon, obsessif-kompülsif bozukluklar görülür. Cinsel ve ilişkisel konular anorgazmiye neden olabilir.
Kadın ağrıya karşı kendini koruma (kendini kasma), ağrıyı öngörme/bekleme ve ağrıdan kaçınma tepkileri ortaya koyar.
Disparoni tedavisinde çok disiplinli yaklaşım daha başarılıdır. Danışanın jinekolojik ve ürolojik kontrolden geçmesi ve organik nedenli ağrıların tıbbi olarak ele alınması gerekir. Tıbbi yaklaşım ilaç (krem, ağrı kesici, uyuşturucu) veya ameliyatla tedaviyi içerir. Psikolojik yaklaşım bilişsel-davranışçı terapi teknikleriyle öngörmeye bağlı tepkileri (korku ve kasılma), ağrı kavramı, ağrıyı kabul etme gibi konular ele alır. Rahatlama teknikleri kullanılır. Psikolojik boyutta olası psikolojik bozukluklar (depresyon, psikoz) dikkate alınır. Seksofonksiyonel terapi cinsel eğitim veya cinsel bilgilendirme, vücudu kullanma, çift hayatında haz merkezli cinsellik gibi konuları ele alır. Bazı kadınlarda ağrı önlenemez. Ağrıya rağmen cinsellik yaşaması telkin edilir, gerekli bilgiler verilir.
Örnek Vaka: Ayfer (26) evli ve bir çocuğu var. Evliliğinin başından belli cinsel ilişki sırasında vajinada ağrı hissetmekte ve cinsel ilişkiden kaçınmaktadır. Kaçınma davranışı kocasının daha fazla baskı uygulamasına neden olmuştur. Jinekoloğu krem verir fakat fayda etmez. Son 1 yıldır cinsel ilişkiye girmek istememektedir. Ayfer jinekoloğuna durumunu tekrar anlatır. Hem jinekolojik hem de ürolojik inceleme yapılır ve cinsel organların yapısında herhangi bir bozukluk olmadığı görülür. Ayfer cinsel terapiste yönlendirilir. Evlenmeden önce cinsel ilişki yaşamadığını, cinselliğe karşı olumlu yaklaştığını, haz aldığını ve fırsat buldukça mastürbasyon yaptığını anlatmıştır. Kocasının kendisine cinsel aktiviteler sırasında çok sert davrandığını, egoist olduğunu, sadece kendi hazzını dikkate aldığını aktarır. Gerdek gecesi ve sonrasında kocasının canı istediği zaman vajinasının yağlanmasını beklemeden acelece cinsel ilişkiye girdiğini ve her seferinde acı duyduğunu, özellikle son 1 yıldır acıya katlanamadığını, cinsel ilişki istemediğini, mecburi olarak katlandığı cinsel ilişkilerde ise kendini kastığını, dişlerini sıktığını dile getirmiştir.
Tablo: Ayfer’in cinsel uyarılma grafiği (Mavi Çizgi: Cinsel Uyarılma, Sarı Çizgi: Kaygı, Kırmızı Çizgi: Fizyolojik Uyarılma)
Tedavinin ilk basamağında Ayfer ve eşine kadın ve erkek cinsel organları ve işleyişleri, cinsel uyarılma evreleri hakkında bilgi verilmiştir. Eşle pozitif iletişim, birlikte zaman geçirme, yaptığı işlerden ve eşle karşılıklı etkileşimden haz alma konuları ele alınmıştır. Ağrı ve ağrıyı öngörme gerçeklik terapisi, şimdi ve burada teknikleriyle çalışılmıştır. Ağrı yerine erotik hazzı duyumlama ve buna odaklanma egzersizleri uygulanmıştır. Vücudu, cinsel organları ve pelvik taban kaslarını keşfetme ödevleri verilmiştir. Nefes ve rahatlama egzersizleri seanslarda yaptırılmış ve ev ödevi olarak verilmiştir. Sonraki basamakta sistematik duyarsızlaştırma ve kademeli vajinaya giriş önerilmiştir. Vücudu erotize etme, eşi erotize etme, fanteziler ve cinsel düşünceler, cinselliğe pozitif yaklaşma konuları ele alınıştır. Eşine kadın uyarılma evreleri ve fizyolojik aktivasyonun vajinaya girişi hazırladığı tekrar anlatılmış ve cinsel davranışına bu bilgileri eklemesi sağlanmıştır. Terapi süreci Ayfer’in vajinaya girişe izin vermesi, bundan haz almasıyla sonuçlanmıştır.
Tablo: Ayfer’İn tedavi sonrası cinsel uyarılma grafiği (Mavi Çizgi: Cinsel Uyarılma, Sarı Çizgi: Kaygı, Kırmızı Çizgi: Fizyolojik Uyarılma)